Perezida Embaló yahungiye muri Senegal nyuma yo guhirikwa

Perezida wa Guinea-Bissau wahiritswe ku butegetsi, Umaro Sissoco Embaló, yahungiye muri Senegal mui ijoro ryo ku wa Kane w’iki cyumweru turi gusoza nyuma yo kurekurwa n’igisirikare cyamukuye ku butegetsi.

Yajyanywe muri icyo gihugu nyuma y’ibiganiro by’Umuryango w’Ubukungu w’Ibihugu byo mu Burengerazuba bwa Afurika (ECOWAS), byari bigamije kumurinda no kumushyira ahantu hatekanye mu gihe umutekano mu gihugu cye wari wazambye.

Muri Guinea-Bissau, igisirikare cyarahije Gen Horta N’Tam nk’umuyobozi w’inzibacyuho uzayobora igihugu umwaka umwe.

Ihirikwa ku butegetsi ryabaye ku wa Gatatu, umunsi umwe mbere y’itangazwa ry’iby’agateganyo by’amatora ya Perezida n’ay’abadepite. Igisirikare cyahagaritse amatora n’itangazwa ry’ibyavuye mu matora, kivuga ko icyatumye babihagarika ari ukugira ngo kiburizemo umugambi wo guhungabanya igihugu washinjwaga bamwe mu banyapolitiki bari “bashyigikiwe n’umucuruzi ukomeye w’ibiyobyabwenge”. Hanashyizweho gahunda ya “guma mu rugo” mu masaha y’ijoro.

Iki gihugu kiri hagati ya Senegal na Guinea kizwiho kuba ikibuga cy’icuruzwa ry’ibiyobyabwenge, ndetse igisirikare cyagiye kibigiramo uruhare kuva igihugu cyabona ubwigenge mu mwakwa wa 1974.

Iki gihugu kimaze imyaka myinshi gihangayikishijwe n’ihirikwa ry’ubutegetsi. Abaturage bamwe bavuga ko bumvise amasasu bagahunga, abandi bakavuga ko iki cyemezo cya gisirikare kibasubiza mu kavuyo, mu gihe hari n’abashima igisirikare bavuga ko gishobora kuzana impinduka nziza.

Mu matora yo ku Cyumweru tariki ya 23 Ugushyingo 2025, Embaló na mukeba we Fernando Dias bombi bari batangaje ko batsinze. Dias yashyigikiwe na Domingos Pereira, ariko we ntiyemererewe kwiyamamaza. Dias, Pereira na Minisitiri w’Umutekano imbere mu gihugu Botché Candé, bose bafashwe n’igisirikare nk’uko byatangajwe.

Igisirikare cyaburijemo imyigaragambyo n’ibikorwa bishobora guhungabanya umutekano. Ku wa Kane, imiryango myinshi y’ubucuruzi muri Bissau yari ifunze, abasirikare bari mu mihanda. Nyuma yo kurahira, Gen N’Tam yavuze ko bakoze ihirikwa ry’ubutegetsi kugira ngo “barinde demokarasi”. Imipaka yo ku butaka, iy’ikirere n’iyo mu mazi yahise ifungurwa.

Hari amashyirahamwe n’abatavuga rumwe na leta bavuga ko Embaló ashobora kuba ari we wateguye “ihirikwa ku butegetsi n’imyigaragambyo” kugira ngo yirinde gutsindwa amatora. Dias yavuze ko na we abibona nk’ikinyoma cyateguwe, yongera kuvuga ko yatsinze ku majwi 52%. Embaló ntabwo yasubije kuri ibi birego.

Embaló avuga ko yakunze gukorerwa ihirikwa ku butegetsi kenshi, ariko abamunenga bavuga ko akunda guteza ibibazo kugira ngo akumire abatavuga rumwe n’ubutegetsi. Inteko Ishinga Amategeko y’igihugu yayivanyeho mu 2023, kuva ubwo ntiyongeye gukora. Abasesenguzi bavuga ko inzego z’igihugu zari zaracitse intege mu gihe cye.

ECOWAS yahagaritse Guinea-Bissau mu nzego za yo zose kugeza igihe demokarasi izasubizwaho. Umuryango w’Afurika (AU) n’Umuryango w’Abibumbye (UN) bamaze kwamagana ihirikwa ku butegetsi. Guinea-Bissau imaze ihirikwa ku butegetsi cyangwa igerageza rya yo inshuro 9 mu myaka 50 ishize.